کاردرمانی در درمان زانو پرانتزی

پا ضربدری به حالتی گفته می شود که درآن زاویه بالای ساق پا به طرف داخل میباشد و زانوها درتماس با یکدیگر قرار می گیرند و مچ ها ازهم دور می شوند.

بسیاری ازکودکان تاسن 3سالگی دچار ساق پای خمیده هستند و این خمیدگی به علت خم بودن ساق پا در رحم مادر است و این کودکان تاسنین 4یا 5 سالگی با کجی زانو یا زانوی ضربدری مواجه هستند و درسن 6 یا 7سالگی پای آن ها صاف می شود اگرچه در برخی ازکودکان این کج بودن ادامه پیدا می کند. از علایم زانوی ضربدری کج بودن زانو است، دراین موارد دلیل کج بودن زانو می تواند  بر اثر شرایطی مانند بیماری نرمی استخوان یا بدشکلی های ژنتیکی باشد. در ادامه ببیشتر به این عارضه و درمانپای ضربدری می پردازیم.

علائم و نشانه های زانوی ضربدی : 

ظاهر پاها و وضعیت زانوها در بسیاری از موارد به وضوح نشان دهنده وضعیت زانوی ضربدری هستند  . نزدیک شدن زانوها به خط میانی بدن و دورشدن قوزک داخلی مچ پا ازیکدیگر  و سائیده شدن زانوها به یکدیگر به هنگام راه رفتن از علایم واضح و روشن زانوی ضربدری هستند .

سایر علایم پای ضربدری در ادامه آورده شده اند :

1. -کوتاهی تاندون آشیل
2. -تمایل کشکک ها به خارج و احتمال بروز نیمه دررفتگی آن
3. - خستگی زود رس به هنگام راه رفتن و دویدن
4. - درد پشت ساق وجلوی ران
5. -کوتاهی قد
6. - آرتروز زودرس
7. -  سائیدگی بیش از حد کناره داخلی کفش
8. - راه رفتن با پاهای چرخیده به خارج و گاه به طور عکس با چرخش پنچه پا به داخل

علت ضربدری شدن زانو در کودکان : 

نوزادان به خاطر وضعیت فشردگی آن ها در رحم مادر با پای پرانتزی به دنیا می آیند. پاهای کودک با آغاز راه رفتن  قوی تر می شوند و زانو ها به سمت داخل حرکت می کنند(در حدود 12 تا 18 ماهگی). اما در بعضی کودکان در 3 سالگی، پاها بیش از اندازه به سمت داخل ( وضعیت ضربدری) می شوند. در این زمان موقع ایستادن کودک، زانوها با یکدیگر تماس داشته، اما قوزک ها از یکدیگر جدا هستند.

کجی زانو در کودکان سالم تا سن زیر 6تا7 سال رایج است این به این دلیل است که وزن آنها برروی ناحیه خارجی مفصل زانو ایجاد میشود و این یکی ازمراحل رشد طبیعی کودکان است برای درمان زانوی ضربدری در اکثر موارد بدون هیچ گونه مراجعه به پزشک و خود به خود اصلاح می شود اما در صورتیکه کجی زانو خودبه خود اصلاح نشد و فاصله بین مچ پاهاابیشتراز10 سانتیمتر باشد و زانوها نامتقارن باشد کودک با مشکل درروند رشد مواجه است .

پای ضربدری می تواند در نتیجه مشکلات یا بیماری های خاص همچون موارد زیر ایجاد شود:

1. -    نرمی استخوان براثرکمبود ویتامین دی دربدن
2. -    شرایط کبود سایر موادغذایی مانند ویتامین سی
3. -    عوامل نادر ژنتیکی مانند ابتلا به سندروم کوهن
4. -    وارد شدن آسیب به استخوان ساق پا (در این حالت فقط یک پا دچار خم یا انحنا می شود)
5. -    اضافه وزن یا چاقی
6. -    دربزرگسالان کجی استخوان می تواند بر اثر هرگونه صدمه مانند شکستگی  مچ پا و بیماری هایی مانند آرتروز استخوان یا روماتیسم ایجاد شود
7. پای ضربدری همچنین ممکن است  با مشکل صافی کف پا ارتباط داشته باشد. هنگامی که زانوها در موقعیتی قرار می گیرند که بیش از حد خم و انحنا دارد، مفاصل پا مجبور به چرخش در محل خود می شود. این شرایط باعث وارد شدن فشار و کشیدگی زیاد به غضروف ها، تاندون ها و نیز بافت نرم داخل انحنای پا می شود.

تشخیص :

شما میتوانید کج بودن زانو را با اندازه گیری فاصله بین مچ پاها موقع ایستادن و چسباندن دو زانو به یکدیگر شناسایی کنید هم چنین میتوانید با خواباندن کودک برروی مفصل کمر و صاف کردن پاها و چسباندن پاهابه یکدیگر فاصله داخل مچ پا ها را اندازه گیری کنید  اگرکودک درسن 2 یا4 سال است  و فاصله بین مچ پاها 10 سانتیمتریا کمتراست کجی با رشد کودک خودبه خود اصلاح میشود اما درصورتیکه فاصله بیشتراز10 سانتیمتر باشد کودک باید نزد متخصص طب فیزیکی برده شود متخصص فاصله بین دو قوزک داخلی مچ پا از طریق متر نواری، خط کش یا کولیس اندازه گیری و ثبت می کند . متخصص علاوه براندازه گیری فاصله بین مچ پاها پزشک موارد دیگری را نیز ارزیابی میکند که شامل موارد زیر است

1. -    ارتفاع پاها
2. -    تقارن زانو
3. -    تعادل پا،لگن وساق پا
4. -    ارزیابی حالت راه فتن که به صورت طبیعی است یا خیر

ممکن است  کودک شما برای تشخیص بهتر علت ایجاد زانوی ضربدری به عکس برداری بوسیله اشعه ایکس نیاز داشته باشد.روش دقیق اندازه گیری اختلال های زانو ضربدری از طریق اندازه گیری زاویه رانی- درشت نی (Tibial Femoral Angle) بر روی عکس های X-ray گرفته شده از پا امکان پذیر می باشد.

راه ها و روش های درمان :

درمان زانوی ضربدری با روش های بدون جراحی در سنین پایین ، امکان پذیر است . اما با بالا رفتن سن کودک میزان پاسخ دهی به درمان ها رفته رفته کاهش میابد . لازم است .

در ادامه با برخی از مهمترین روش های درمانی جراحی و غیر جراحی برای  پای ضربدری آشنا خواهید شد :

دارو

برای کودکانی که به دیسپلازی استخوان مبتلا هستند، دارو درمانی می تواند نقش تعیین کننده و تاثیرگذار داشته باشد.. استفتده از داروهای مسکن و ضد التهاب نیز میتواند در کاهش درد و التهاب ناشی از دفورمیتی زانو کمک کند.

تمرین درمانی و ورزش :

پزشک متخصص یا کاردرمانگر می توانند برنامه تمرینی مخصوصی رابرای اصلاح وضعیت زانوی ضربدری در کودکان طراحی کنند.  درمانگر می تواند یک برنامه ورزشی برای کمک به استحکام عضلات ضعیف طراحی کند وقتی مفصلی در تمام اوقات در یک وضعیت غیرهم تراز قرار داشته باشد، ساختارهای مشخصی کوتاه و سفت می شوند. سفتی مفاصل و عضلات باعث می شود که ورزش کردن و انجام حرکات استقامتی مخصوص آن ناحیه دشوار شود.فیزیوتراپیست می تواند زانوی شما را معاینه کند، متوجه شود کدام ساختارها سفت شده اند و یک برنامه کششی مناسب برای شما عرضه کند.

زانو بند :

استفاده از زانوبند یا آتل در شب برای هم طرازی مجدد پاها توصیه می شود. کارکرد زانوبند شبانه ای که به کفش متصل است کشیدن زانو به سمت وضعیت صحیح آن است. گاهی اوقات، این زانوبندها باید به صورت سفارشی ساخته شوند. 

کفی طبی :

کفی های سفارشی برای زانوی ضربدری و اصلاح حرکت غیرنرمال پا و توزیع وزن در پا کمک می کند. چرخش بیش از حد پا به داخل  با کفی های طبی اصلاح می شود. این کفی ها باعث ثبات پا و اصلاح عدم تعادل ناشی از آسیب دیدگی می شوند.

جراحی :

وقتی زانوی ضربدری به خودی خود اصلاح نشد و در مواردی که سن بیمار بالا رفته است، جراحی را توصیه می کنیم.

معمولا جراحی در مواردی توصیه می شود که فاصله بین مچ پای کودک ( وقتی زانوی خود را به هم میچسباند) بیش از 10 سانتی متر باشد و قسمت پایین پاها شدیدا خمیده شده باشد و حالت ضربدری بودن پاها  منجر به درد زانو و مشکلات راه رفتن برای فرد شده باشد. روش انجام جراحی برای پای ضربدری به دو صورت است :

هدایت رشد استخوانی : در این روش یک صفحه کوچک (پلاک) به قسمت داخلی زانو پیچ میشود. انجام این کار روند رشد استخوان را ظرف مدت 6 تا 12 ماه اصلاح میکند .  روش هدایت رشد استخوانی برای کودکان بین 14 تا 16 سال توصیه می شود چرا که در این سن آن ها به سرعت در حال رشد هستند .

• - برش استخوان : در این روش استخوان ساق پا برش داده می شود و به نحوی در جای خود دوباره قرار داده می شود که در راستای صحیح قرار گرفته باشد و زاویه زانو ها و نحوه توزیع فشار وزن بدن بر آن ، اصلاح شود . در ادامه نحوه انجام این کار شرح داده شده است :
• عمل جراحی برای هر کدام از پاها در زمان های جداگانه انجام می شود چرا که شخص بتواند در مدت زمانی که پای عمل کرده او بهبود میابد بر روی پای دیگر خود
• راه برود.
• قبل از انجام عمل جراحی از پاهای شخص عکس رادیوگرافی گرفته می شود تا لگن ، ران ، زانو و مچ چای فرد به خوبی بررسی شود و میزان تغییر راستای مورد نیاز مشخص شود.  در مواردی که تصور می شود مفصل زانو به شدت آسیب دیده است ممکن است انجام  آزمایشات دیگری مانند اسکن MRI  یا آرتروسکوپی نیز انجام شود.
• این عمل جراحی در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام می شود و معمولا به بستری شدن کودک برای 1 یا دو روز نیاز دارد.
• در حین انجام عمل پایین ترین قسمت از استخوان ران ( دقیقا در بالای  زانو) برش داده می شود و برای اصلاح راستای استخوان یک برش کوچک از سطح استخوان برداشته می شود با انجام این کار راستای قرار گیری استخوان اصلاح می شود و در محوری صاف و طبیعی قرار میگیرد. برای ثابت کردن استخوان در محل جدید از پیچ و پلاک های مخصوص استفاده می شود . بعد از انجام عمل جراحی به مدت شش هفته ، برای ثابت نگه داشتن پا از یک آتل مخصوص استفاده می شود . در این مدت زمان برای راه رفتن از عصا استفاده می شود تا شخص بر روی پای عمل کرده وزن نیاندازد.  بهبود کامل پا معمولا سه ماه طول می کشد. در طول این مدت برای بهبود حرکت زانو و تسریع روند درمان ، بیمار به فیزیوتراپی ارجاع داده می شود . باید انتظار داشت که بعد از گذشت سه ماه درد بعد از عمل به طور چشم گیری کاهش یافته باشد و توانایی حرکتی کودک بهبود یافته باشد. 

باتشکر از 

رضا پرداس_کاردرمانگر

با کلیک روی کلمات کلیدی میتوانید اطلاعات بیشتر و کاملتری راجع به هر کدام از مطالب گفته شده را در قسمت مربوطه بیابید...)